Keshte úyge kelesiz, kompyuterińizdi jaǵasız. Biraq búgin ol elektr energiyası ornına "qumsheker" soraydı. Buzılǵanda ózin ózi ońlaydı. Hám eń hayran qalarlısı - ol sizge "Sálem!" deydi, sebebi shınında da tiri.
Negizinde, bunday "kompyuterler" siziń deneńizde milliard jıldan beri islep turıptı.
Tábiyattıń programmalastırıw tili
Siziń qolıńızda jasap atırǵan bakteriyaǵa qarań. Kózi joq, miyi joq. Biraq ol ájayıp islerdi qıla aladı:
- Azıq-awqattı "iyiskeydi" hám oǵan qarap júredi
- Qáwipti sezedi hám qashadı
- Dosların shaqıradı: "Bul jerde jaqsı jer bar!"
- Hátte "sheshim" qabıl etedi: bul jerde qala bersem be yamasa basqa jerge barayın ba?
Bulardıń hámmesi - miysiz! Tek ǵana ximiyalıq reakciyalar arqalı.
Endi miyińizdi kóz aldıńızǵa keltiriń. 86 milliard neyron. Hárbiriniń arasında mıńlaǵan ximiyalıq baylanıs bar. Bul bizdiń eń kúshli kompyuterimizden mıń ese quramalı. Biraq energiya sarpı? Ápiwayı lampochka qansha energiya alsa, sonsha!
Esleytuǵın bolsańız, jıl sayın telefonlar tezlesip baratırǵan edi. Bul "Mur nızamı" - hár eki jılda kompyuterler eki ese kúshlirek boladı. 50 jıl dawamında sonday boldı.
Biraq endi: biz atomlar shegarasına jettik. Kompyuter chiplerin endi kishireytip bolmaydı.
Tap usı waqıtta alımlar oylanıp kórdi: "Ne ushın biz tábiyattan úyrenbeymiz? Bakteriya usınday zor esap-sanaq islep atırǵan bolsa, biz de kletkalardan kompyuter jasay almaymız ba?"
Siziń hár bir kletkańızda kitap jazılǵan. 3 milliard háripten ibarat kitap! Biraq bul kitap tek ǵana 4 háripten ibarat: A, T, G, C.
Bul ápiwayı kórinedi, biraq tap usı 4 hárip penen pútkil ómir "programmalastırılǵan" - sizden baslap, tereklerge shekem.
Házir alımlar tap usı "tábiyiy programmalastırıw tili"n qollanıwdı úyrendi. Kóz aldıńızǵa keltiriń:
- 1 gramm DNK-ǵa pútkil internet sıyadı
- Bul maǵlıwmat mıń jıl saqlanadı
- Hám ol ózin-ózi nusxalay aladı! (kóbeyedi)
Laboratoriyada júz berip atırǵan siyqır
Boston, MIT universiteti. Alımlar ápiwayı E.coli bakteriyasın "úyretti". Endi bul bakteriya matematikalıq ámellerdi orınlay aladı!
Men ózim de isenbedim, biraq kórdim: bakteriya 2+3=5 ti esaplaydı. Qalayınsha? Genlerin jaǵıp-óshiriw arqalı. Eger bir gen janıq bolsa - "1", óshik bolsa - "0".
Niderlandiya, Utrext universiteti. Bul jerde bolsa insan miyi kletkaların laboratoriyada óstirdi. "Organoid" deydi - mini-miy. Hám bul mini-miy kompyuter wazıypasın atqara basladı!
Eń hayran qaldıratuǵını: ayırım islerdi ol ádettegi kompyuterden tezirek orınladı. Sebebi ol "parallel túrde oylaydı" - mıńlaǵan kletka bir waqıtta isleydi.
Kóz aldıńızǵa keltiriń: telefonıńız bir kún emes, bálkim 80 jıl isleytuǵın bolsa-she? Siziń miyińiz sonday qıladı - ómir boyı islep turadı.
Yamasa kompyuterińiz buzılǵanda, ózin ózi ońlasa-she? Siziń jaralarıńız qalay pitkeni sıyaqlı.
Yamasa mıń máseleni bir waqıtta sheshse-she? Siziń miyińiz tap sonday qıladı - dem alıp atırǵanıńızda da, oylanıp atırǵanıńızda da, kórip atırǵanıńızda da - hámmesin bir waqıtta.
Álbette, mashqalalar da bar.
Birinshisi - tezlik. Kletkanıń bóliniwi 20 minut waqıt aladı. Kompyuter tranzistorı nanosekund ishinde óship-janadı. Parıqtı sezdińiz be?
Ekinshisi - anıqsızlıq. Siz kompyuterde 2+2 ni bassańız, bárqulla 4 shıǵadı. Biraq kletka geyde "keypiyat"ına qarap basqasha "sheshim" qabıl etiwi múmkin.
Úshinshisi - asıraw. Kletkalar názik zatlar. Olar belgili bir temperaturada, belgili azıq-awqat penen jasaydı. Olardı saqlaw qıyın.
Bul bizge ne beredi?
Kóz aldıńızǵa keltiriń: dárilerdi kletkalar ózleri islep shıǵaradı. Siziń keselligińizdi sezgende, kerekli dárini tayarlaydı hám beredi. Jeke shıpaker, deneńizdiń ishinde jasaydı!
Topıraqtaǵı zıyanlı zatlardı "jeytuǵın" bakteriyalar jaratıw múmkin. Olar kereksiz zattı awqat dep biledi hám tazalap beredi.
Aral teńizi átirapındaǵı shor suwda, ıssı qumda jasaytuǵın bakteriyalar - olar ekstremal shárayatqa shıdamlı. Studentlerimiz ushın bul - arzan laboratoriya. Tábiyattıń ózi bizge úlgiler beredi.
Marsqa barıwda usınday kompyuterler kerek boladı. Sebebi olar az energiya sarplaydı hám ózlerin ońlaydı.
Keleshek qanday boladı?
5 jıldan keyin: Emlewxanalarda biologiyalıq testler. Kletkalar siziń qanıńızdı tekserip, kesellikti dárhal tabadı.
10 jıldan keyin: Úyińizde bio-kompyuter. Ol siziń keypiyatıńızdı túsinedi, hawanı tazalaydı, hátte güllerge suw quyadı.
20 jıldan keyin: Miyińiz benen kompyuter tikkeley "sóylesedi". Oylaǵan nárseniz ekranda payda boladı.
50 jıldan keyin: Kompyuter hám insan arasındaǵı shegara joq boladı. Biz bir úlken "aqıllı sistema"nıń bir bólegi bolamız.
Bul fantastika emes pe? Biraq 100 jıl aldın da radio fantastika edi. 50 jıl aldın internet fantastika edi. 20 jıl aldın smartfon fantastika edi.
Búgin laboratoriyalarda bakteriyalar matematikalıq ámellerdi orınlamaqta. Kletkalarǵa maǵlıwmat saqlanbaqta. Mini-miy kompyuter wazıypasın atqarmaqta.
Demek, "tiri kompyuter" fantastika emes - ol álleqashan bar. Tek ǵana biz onı jetilistiriwimiz kerek.
Múmkin, 10 jıldan keyin siz ózińizdiń "tiri kompyuter"ińiz boladı. Ol kúlimsirep otırıp sizge meniń usı maqalamdı oqıǵanıńızdı esletedi.