Fermer Aytbay aǵa erte tańda oyanıp, ádettegidey telefonına qaradı. Biraq bul saparı ol hawa-rayın emes, al óz úyiniń energiya esabatın kórmekte: keshe samal generatorı 15 kVt, quyash panelleri 23 kVt energiya islep shıǵarǵan. Telefon oǵan búgin qansha energiya satıwdı hám qanshası ózi ushın kerek ekenligin de aytıp berdi.
Qaraqalpaqstanda jılına 300 kúnnen artıq quyashlı kún bar hám samaldıń tezligi kóbinese 6-8 m/s ti quraydı – bul energiya islep shıǵarıw ushın ideal sharayatlar. Bizdiń tábiyiy baylıqlarımız – sheksiz samal hám quyash – kútilmegen soraw tuwdıradı: ne ushın biz bul biypul energiyalardan tolıq paydalanbayatırmız? Juwap ápiwayı: samal hám quyash ózgeriwshen, biraq zamanagóy algoritmler olardı basqarıwdı úyrenbekte.
Bul maqalada biz samal hám quyash energiyasınıń jasalma intellekt penen qalay birigip, keleshek energetikasın jaratıwın kórip shıǵamız. Fizika nızamlarınan programmalastırıw algoritmlerine shekem – hámmesi bir maqsette: taza, arzan hám turaqlı energiya alıw.
Tábiyat energiyası
Quyash energiyasınıń tiykarı biz kózge ilmeytuǵın, biraq pútkil álemdi háreketke keltiretuǵın process — fotovoltaik effektke tiykarlanǵan. Biraq bunıń túbinde ne jatır? Hámmesi kremniy sıyaqlı yarım ótkizgishlerdiń ájayıp qásiyetine baylanıslı.
Kóz aldıńızǵa keltiriń, kremniy atomındaǵı elektronlar belgili bir energetikalıq dárejelerde jaylasqan. Olardıń arasında elektronlar ushın "ruqsat etilmegen" bir aralıq bar, bul fizika tilinde "qadaǵan zona" (band gap) dep ataladı. Elektron óz-ózinen bul "zonadan" sekirip óte almaydı.
Mine usı jerde Quyashtan kelgen foton — jaqtılıqtıń kvantı — saxnaǵa shıǵadı. Eger fotonnıń energiyası qadaǵan zonanıń keńligine teń yaki onnan úlken bolsa, ol óz energiyası menen elektrоnǵa "jutıladı". Bul qosımsha energiyanı alǵan elektron "zonadan" sekirip ótip, erkin háreketleniw imkaniyatına iye boladı. Onıń ornında bolsa oń zaryadlanǵan "bos orın" — gewek (hole) payda boladı. Usılay etip, bir foton bir elektron-gewek juplıǵın payda etedi.
Biraq bul ele tok emes. Tok payda bolıwı ushın bul zaryadlardı háreket etiwge májbúrlew kerek. Bunıń ushın injenerler panel ishinde arnawlı bir elektr maydanın (p-n ótiw maydanı) jaratadı. Bul maydan payda bolǵan elektronlardı bir tárepke, geweklerdi ekinshi tárepke "aydaytuǵın" bir tárepli kóshe sıyaqlı. Nátiyjede, erkin elektronlardıń tártipli aǵımı — yaǵnıy, bizge kerek bolǵan elektr togı payda boladı.
Biraq ne ushın paneller 100% nátiyjeli emes? Sebebi — Shockley-Queisser limiti. Hár bir foton jetkilikli energiyaǵa iye emes. Ayrımları dım "hálsiz" bolıp, elektronlardı sekirte almaydı. Ayrımları bolsa dım "kúshli" — olardıń artıqsha energiyası elektrge aylanbay, paneldi qızdırıwǵa, yaǵnıy jıllılıq sıpatında ısırap boladı. Mine, algoritmlerdiń wazıypalarınıń biri — usı ısıraptı minimallastırıw ushın panellerdiń optimal temperatura rejimlerin basqarıw.
Jılına bir kvadrat metr jerge 1600-1800 kVt/saat energiya túsedi. Bul neni ańlatadı? Ápiwayı etip aytqanda, bir kvadrat metr quyash paneli kún dawamında 4-5 kVt energiya islep shıǵara aladı – bul bir úydiń kúnlik mútájliginiń yarımın qaplaw ushın jetkilikli.
Biraq bul jerde bir mashqala bar: quyash tek ǵana kúndizgi waqıtta isleydi hám bultlı kúnlerde energiya kemeyedi. Tap usı jerde algoritmler járdemge keledi.
Samal — bul hawa massasınıń kinetikalıq energiyası. Bul energiya anıq formula menen anıqlanadı: E = ½mv², bunda 'm' — hawa massası, 'v' — onıń tezligi. Formula kórsetip turǵanınday, samal tezligi eki ese artqanda, onıń energiyası tórt ese artadı! Mine sonıń ushın generatorlardıń ornın durıs tańlaw júdá úlken áhmiyetke iye.
Biraq biz samaldıń pútkil energiyasın ala alamız ba? Bul jerde Betc nızamı iske túsedi. Bul nızam boyınsha, turbina samaldıń kinetikalıq energiyasınıń eń kóp degende 59.3% in ǵana elektr energiyasına aylandıra aladı. Ne ushın? Eger siz samaldıń 100% energiyasın alsańız, bul turbinanıń artında hawanıń toqtap qalıwına alıp keler edi. Nátiyjede, art jaqtan jańa hawa aǵımı kele almay, pútkil process toqtap qalar edi. Samal generatorı hawanı toqtatıw emes, al onıń tezligin bir az páseytiw esabınan energiya alıwı kerek.
Turbina qanatlarınıń forması da ápiwayı emes. Olar samal kúshi menen ápiwayı "iyterilip" aylanbaydı. Olardıń pálegi samaolyot qanatı sıyaqlı aerodinamikalıq qásiyetke iye. Hawa aǵımı qanattıń ústi hám astınan hár qıylı tezlik penen ótkende, basım parqı (Bernoulli effekti) payda boladı. Mine usı basım parqınan payda bolǵan kóteriwshi kúsh (lift force) turbina qanatların aylandıratuǵın tiykarǵı kúsh bolıp tabıladı.
Biraq samaldıń da óz mashqalası bar: ol waqtı-waqtı menen toqtaydı yamasa júdá kúshli boladı. Geyde túnde samal kúshli boladı, biraq adamlar uyqıda hám energiya az kerek boladı. Kúndizgi waqıtta bolsa samal ástenlew, biraq energiyaǵa talap kóp. Qıs aylarında samal kúshlirek, jaz aylarında bolsa hálsizirek boladı. Mine usı jerde algoritmler áhmiyetli rol oynaydı.
Algoritmler
Endi tiykarǵı sorawǵa keleyik: ne ushın samal hám quyash energiyası ushın algoritmler kerek? Juwap ápiwayı: tábiyattı aldınnan boljap bolmaydı.
Mısalı, hawa-rayı boljawı aytadı: «Erteń bultlı boladı». Biraq bul neni ańlatadı? Quyash panelleri 20% isley me yaki 80% pe? Dástúriy usıllar menen bunı anıq biliw múmkin emes.
Energiya saqlaw da úlken mashqala. Batareya qımbat hám sheklengen. Sonıń ushın biz anıq biliwimiz kerek: qaysı waqıtta qansha energiya islep shıǵarıladı hám qaysı waqıtta qansha kerek boladı. Asxanada awqat tayarlawda qansha duz salıw kerek ekenligin biliw sıyaqlı – az bolsa duzsız, kóp bolsa duzlı bolıp qaladı.
Anıq mısalda kórip shıǵayıq. Aytbay aǵa úyine quyash paneli hám samal generatorın ornattı. Onıń kúnlik energiya mútájligi 25 kVt. Keliń, bir háptelik jaǵdaydı kóremiz:
Dúyshembi: Quyashlı kún, samal ortasha
-
Quyash paneli: 20 kVt
-
Samal generatorı: 8 kVt
-
Jámi: 28 kVt (3 kVt artıqsha)
Siyshembi: Bultlı, samal kúshli
-
Quyash paneli: 8 kVt
-
Samal generatorı: 22 kVt
-
Jámi: 30 kVt (5 kVt artıqsha)
Sárshembi: Quyashlı, samal joq
-
Quyash paneli: 18 kVt
-
Samal generatorı: 2 kVt
-
Jámi: 20 kVt (5 kVt kem!)
Mine usı jerde mashqala payda boladı. Sárshembi kúni Aytbay aǵa energiya jetispewshiligine ushıraydı. Ápiwayı adam bul jaǵdayda ne qıladı? Qosımsha generator satıp aladı yamasa elektr tarmaǵınan energiya aladı.
Biraq eger onı aldınnan bilse-she? Dúyshembi hám siyshembi kúnlerindegi artıqsha energiyanı saqlasa, sárshembi kúni mashqalasız ótkerse? Tap usı jerde algoritmler kerek boladı – keleshekti boljaw hám durıs sheshim qabıl etiw ushın.
Jasalma intellekt bul jerde eki úlken wazıypanı atqaradı. Birinshisi — boljaw. Ol ótmishtegi hawa-rayı, energiya tutınıw maǵlıwmatların analizlep: 'Erteń saat 14:00 de samal kúsheyip, 30 kVt energiya beredi, biraq saat 16:00 de tómenleydi' dep ayta aladı. Ekinshisi — optimallastırıw. Ol boljawdı alıp, eń durıs sheshimdi usınıs etedi: 'Samal kúshli bolǵan saat 14:00-16:00 arasında artıqsha energiyanı batareyaǵa saqlań, yaki eń arzan bahada tarmaqqa satıń, sebebi sárshembi kúni energiya jetispewshiligi kútilmekte.
Keleshekte algoritmler tek ǵana energiya islep shıǵarıwdı emes, al onı tutınıwdı da basqaradı. Bul 'Talapqa-juwap beriw' sisteması dep ataladı. Mısalı, eger tarmaqta energiya keskin azayıp qalsa, algoritm siziń úyińizdegi suw ısıtqıshtı yaki kondicionerdi 15 minutqa ástenletip qoyıwı múmkin. Siz bunı sezbeysiz, biraq 1000 úyde bul process bir waqıtta islese, pútkil bir rayonnıń elektrin óshiriwden saqlap qaladı.
Mashinalıq oqıtıw
Machine Learning (mashinalıq oqıtıw) – bul kompyuterdi ótmish maǵlıwmatlarınan paydalanıp keleshekti boljawǵa úyretiw. Bunı ápiwayı mısalda túsindiremiz.
Kóz aldıńızǵa keltiriń, sizde 5 jıllıq hawa-rayı maǵlıwmatları bar: hár kúngi samaldıń tezligi, quyash nurı, temperatura, bultlılıq. Adam bul maǵlıwmatlardı kórip, shama menen erteńgi kún haqqında ayta aladı. Biraq kompyuter biz kórmeytuǵın mıńlaǵan parametrlerdi hám baylanıslardı kóre aladı.
Mısalı, algoritm tómendegilerdi anıqlawı múmkin:
-
Temperatura 15°C dan joqarı bolsa, samal 20% kúsheyedi.
-
Bultlılıq 60% dan kóp bolsa, quyash energiyası 70% kemeyedi.
-
Tańǵı saat 6:00 de samal kúshli bolsa, kún dawamında 80% itimallıq penen dawam etedi.
Algoritm jergilikli ózgesheliklerdi de úyrenedi: Aral teńizi átirapında samal qalay ózgeredi, qıs hám jaz aylarınıń parqı, jergilikli klimattıń sharayatları.
Natiyjede, algoritm erteńgi kún ushın anıq boljaw beredi: «Erteń quyash paneli 16 kVt, samal generatorı 12 kVt energiya islep shıǵaradı». Bul 85-90% anıqlıq penen durıs boladı.
Boljawdıń ózin biliw jetkilikli emes, onı ámelde qollanıw kerek. Bul jerde optimallastırıw algoritmleri iske túsedi – yaǵnıy eń jaqsı sheshimdi tabıw.
Keliń, Aytbay aǵanıń jaǵdayın jáne kóreyik, biraq bul saparı algoritm járdeminde:
Algoritm neni biledi:
-
Erteń: quyash 14 kVt, samal 18 kVt energiya islep shıǵaradı.
-
Batareyada: 10 kVt energiya saqlanǵan.
-
Kúnlik mútájlik: 25 kVt.
Algoritmniń sheshimi:
-
Azanǵı waqıt: batareyadagı energiyanı paydalanıw (arzan).
-
Kúndizi: quyash hám samaldan paydalanıw.
-
Keshke: artıqsha energiyanı batareyaǵa saqlaw.
-
Túnde: eger kerek bolsa, tarmaqtan arzan energiya alıw.
Natiyjede, Aytbay aǵa aylıq elektr tólemi 300 000 somnıń ornına 150 000 som tóleydi!
Taǵı bir mısal: awılda 50 úy bar, hár birinde quyash paneli ornatılǵan. Algoritm hár bir úydiń mútájligin biledi hám energiyanı aqıllı túrde bólistiredi. Qaysı bir úyde artıqsha energiya bolsa, qon'sısına beredi. Barlıǵına jetpese, eń áhmiyetli jerlerge (emlewxana, mektep) birinshi náwbette támiyinleydi.
Bul process sekundlar ishinde júz beredi hám turaqlı túrde ózgerip turadı (jol háreketin basqarıp turatuǵın svetofor sıyaqlı).
Injenerler pútkil bir qalanıń energiya sistemasınıń (paneller, generatorlar, tarmaqlar) kompyuterdegi virtual nusqasın — 'sanlı nusqasın' jaratadı. Jasalma intellekt usı virtual modelde hár qıylı jaǵdaylardı sınaqtan ótkerip kóredi: 'Eger kúshli qum boran bolsa ne boladı?', 'Eger 500 jańa úy qosılsa sistema qalay ózgeredi?'. Bul real sistemaǵa zıyan keltirmey, keleshektegi qáwiplerdiń aldın alıwǵa járdem beredi.
Jergilikli imkaniyatlar hám ámeliy mısallar
Quyash potencialı: Qaraqalpaqstanda jılına 300-320 kún quyashlı. Bul Germaniya (180 kún) yaki Yaponiya (200 kún) sıyaqlı rawajlanǵan mámleketlerge salıstırǵanda talay kóp. Biziń 1 kvadrat metr jerdegi quyash energiyası Evropanıń ortasha kórsetkishinen 40% joqarı.
Samal potencialı: Qaraqalpaqstandaǵı samal tezligi jılına ortasha 6-8 m/s ti quraydı – bul samal elektr stanciyaları ushın ideal. Salıstırıw ushın, Daniya samal energiyası boyınsha dúnya júzinde jetekshi mámleket, ol jerdegi samal tezligi bizden tek ǵana 1-2 m/s joqarı.
Keń aymaqlar: Bizde elektr stanciyaların qurıw ushın keń bos jerler kóp. Intensiv awıl xojalıǵı yamasa xalıq tıǵız jaylasqan jerler az. Bul samal hám quyash fermaların qurıw ushın úlken artıqmashılıq.
Biziń tábiyiy resurslarımız benen ǵárezsiz energetika sistemasın jaratıw múmkin.
Kishi qala modeli (10 000 xalıq): Kóz aldıńızǵa keltiriń, Tórtkúl qalasındaǵı energiya sisteması. Qalanıń kúnlik mútájligi 2000 kVt.
-
500 úy tóbelerinde quyash panelleri (hár úyge 4 kVt)
-
Qala shetinde 10 samal generatorı (hár biri 200 kVt)
-
Oraylıq batareya sisteması (500 kVt sıyımlılıq)
-
Algoritm pútkil sistemanı basqaradı.
Nátiyje: qala energiya ǵárezsizligine erisedi, jılına 2 milliard som únemleydi.
Fermer xojalıǵı modeli: Aytbay aǵa sıyaqlı 50 fermer birlesip, energiya kooperativin dúzedi:
-
Hár bir fermer 10 kVt quyash paneli ornatadı.
-
Ulıwma 5 samal generatorın qoyadı.
-
Artıqsha energiyanı qala elektr tarmaǵına satadı.
-
Algoritm hár fermerdiń mútájligin hám islep shıǵarıwın esaplap, ádillikli penen bólistiredi.
Nátiyje: fermerler energiya qárejetlerin 60% kemeytedi, qosımsha dáramat aladı.
Jergilikli ekonomikaǵa tásiri:
-
Jańa jumıs orınları: texnikalıq xızmet kórsetiw, ornatıw, programmalastırıw.
-
Jergilikli isbilermenlik: energiya xızmetleri, konsalting.
-
Finanslıq ǵárezsizlik: energiya importı kemeyedi.
-
Ekologiyalıq tásir: CO2 shıǵındısı jılına 50% kemeyedi.
-
Texnologiyalıq rawajlanıw: jergilikli IT hám injenerlik kónlikpeleri artadı.
Eń áhmiyetlisi: bul jobalardı kishi kólemde baslaw múmkin. Bir aymaq, keyin pútkil awıl, sońınan rayon hám taǵı basqalar.
Keleshek texnologiyaları
Keleshek energetikası – bul tek ǵana elektr islep shıǵarıw emes, al «energiya internetin» jaratıw. Aqıllı tarmaqlar (Smart Grid) – bul elektr tarmaǵınıń jańa áwladı.
Ápiwayı mısalda túsindiremiz: házirgi elektr tarmaǵı eski telefon liniyası sıyaqlı – tek ǵana bir tárepke signal jiberedi. Aqıllı tarmaq bolsa internet sıyaqlı – hár tárep penen baylanıs ornatadı, maǵlıwmat almasadı, ózi sheshim qabıl etedi.
Qalay isleydi: Kóz aldıńızǵa keltiriń, siziń úyińizde quyash paneli bar. Saat 12:00 de quyash kúshli, siz jumıstasız, energiya artıqsha. Aqıllı tarmaq bunı biledi hám avtomat túrde qon'sı úyge yaki jaqın átiraptaǵı dúkanǵa energiya jiberedi. Keshke úyge kelgenińizde, quyash paneli islemeydi, biraq tarmaq sizge kerekli energiyanı basqa derekten beredi.
Úyme-úy energiya almasıw: Qaraqalpaqstandaǵı awılda hár bir úyde hár túrli energiya deregi bar:
-
Aytbay aǵada samal generatorı kúshli.
-
Zarina apada quyash paneli kóp.
-
Esbergen aǵada batareya sisteması jaqsı.
Aqıllı tarmaq olardı bir-birine baylanıstırıp, energiya «bazarın» jaratadı. Kim artıqsha energiya islep shıǵarsa, avtomat túrde satadı. Kimge kerek bolsa, avtomat túrde satıp aladı. Baha talap hám usınısqa qarap ózgeredi – diyqan bazarındaǵı sıyaqlı.
Úyme-úy energiya almasıwı diyqan bazarındaǵı sıyaqlı ápiwayı bolıwı ushın isenim kerek. Bul jerde Blockchain texnologiyası járdemge keledi. Hár bir kilovatt energiyanıń qashan, kim tárepinen islep shıǵarılǵanı hám kimge satılǵanı ózgertip bolmaytuǵın cifrlı dizimge jazılıp baradı. Bul adamlardıń bir-birine isenimin arttıradı.
Energiya saqlaw – bul keleshek energetikasınıń «júregi». Házirgi batareyalar qımbat hám sheklengen, biraq jańa texnologiyalar bul mashqalanı sheshpekte.
Jańa batareya texnologiyaları: Házirgi litiy batareyalar telefon batareyası sıyaqlı – tez quwatlanadı, biraq tez tawsıladı. Jańa texnologiyalar:
-
Natriy batareyalar: Arzan, qáwipsiz, biraq bir az úlken.
-
Qum batareyalar: Íssılıqtı saqlaydı, qısta-jazda paydalanıw múmkin.
-
Organikalıq batareyalar: Tábiyiy materiallardan, qorshaǵan ortalıqqa ziyansız.
Suyıq hawa menen energiya saqlaw: Bul texnologiya ájayıp: artıqsha energiya menen hawanı -196°C ǵa shekem suwıtıp, suyıq jaǵdayǵa ótkizedi. Kerek bolǵanda, suyıq hawa qaynap, turbinanı aylandıradı hám elektr beredi. Bir márte qurılıp, 30-40 jıl paydalanıw múmkin.
Vodorod energiyası: Artıqsha energiya menen suwdan vodorod gazın ajıratıp aladı. Kerek bolǵanda, vodorod janıp, elektr hám taza suw beredi. Vodorod gazın hátte eksport etiwge de boladı.
Keleshekte hár bir úy energiya «bankine» uqsaydı – energiya islep shıǵaradı, saqlaydı, satadı, satıp aladı.
Endi tereńirek soraw: adamzat hám tábiyat arasındaǵı qatnasıq qanday bolıwı kerek?
Tábiyat – dushpan ba yaki sherik pe? Ásirler dawamında adamzat tábiyattı 'basıp alıw' ǵa tırıstı hám onıń eń úlken gúwası — Aral teńizi. Endi biz basqasha jol tutıwımız múmkin. Teńizdiń qurıǵan túbinde payda bolǵan dúnya júzindegi eń kúshli samal koridorları — bul tragediyanıń imkaniyatqa aylanıwı. Eger biz sol jerde samal parklerin qursaq, Araldıń 'aqırǵı demi' pútkil bir xalıqtı energiya menen támiyinleytuǵın 'jańa nápeske' aylanadı.
Samal hám quyash – bul tábiyattıń «sıylıǵı» emes, al onıń tábiyiy processleri. Biz bul processlerdi toqtatpaymız, al olardıń bir bólimin ózimiz ushın paydalanamız. Samal bolsa mudamı esedi, quyash mudamı nur shashadı. Biz tek ǵana bul energiyanı «uslaw» usılın úyrenemiz.
Texnologiya tábiyattı qalay saqlaydı? Qolaysız esitiliwi múmkin, biraq jasalma intellekt tábiyattı saqlawdıń eń jaqsı quralı bolıwı múmkin.
Algoritm anıq esaplap beredi: qaysı waqıtta qansha energiya kerek hám qaysı derekten alıw eń nátiyjeli:
-
Artıqsha energiya islep shıǵarmaymız.
-
Tábiyiy resurslardı ısırap etpeymiz.
-
Qorshaǵan ortalıqtı laslawdı kemeytemiz.
-
Keleshek áwladlar ushın taza ortalıq qaldıramız.
Keleshek áwladlar aldında juwapkershiligimiz qanday? Olar bizden neni miyras etip alıwdı qáleydi? Qurıp qalǵan teńizdime, yaki qayta tiklenetuǵın energiya sistemasınba?
Juwmaqlaw
Keliń, 2040-jılǵı Qaraqalpaqstanǵa bir názer salayıq. Fermer Aytbay aǵanıń aqlıǵı mektepten kelip, planshetinde óz awılınıń energiya kartasın kórip otır. Búgin olardıń úyi 5 kVt energiya «satıptı», keshe bolsa samal kúshli bolǵanı ushın 8 kVt «satqan». Ol ushın elektrdiń óshiwi — bul ata-babalarınıń aytıp beretuǵın eski ertegi sıyaqlı gáp. Ol jasap atırǵan ortalıqta Araldıń qayǵısı tariyx sabaqlıqlarında qalǵan, biraq onıń ornında payda bolǵan samal hám quyash energiyası oazisi pútkil Oraylıq Aziya ushın úlgi bolıp xızmet etpekte.
Bul keleshek aspannan túspeydi. Onı búgingi jaslar quradı. Nókistegi universitet studenti hawa-rayı maǵlıwmatların analizlep, energiya boljawın 95% anıqlıqqa jetkizetuǵın jańa algoritmdi jaratadı. Qońıratlı jas injenerler quyash panellerin nátiyjeli tazalaytuǵın, suwdı únemleytuǵın kishi robotlardı oylap tabadı. Taxtakópirli isbilermen bolsa qońsı rayonlarǵa artıqsha energiyanı satatuǵın kishi «aqıllı tarmaq» kompaniyasınıń tiykarın saladı.
Olar Kaliforniyadan kelgen tayar baǵdarlamanı kóshirip ornatpaydı. Olar ózimizge tán ayrıqsha shárayatımızdı — samaldıń máwsimlik ózgeriwin, qumnıń tásirin, jazdıń shillesin esapqa alatuǵın jergilikli sheshimlerdi jaratadı. Bul innovaciyalar tek ǵana Qaraqalpaqstan ushın emes, al dúnyanıń basqa shól hám qurǵaqshıl aymaqları ushın da model bolıwı múmkin. Jaslarımız energiya tutınıwshılarınan onıń jaratıwshılarına aylanadı.
Usılay etip, biz baslaǵan sorawǵa qaytamız: «Samal hám quyash mashinalar menen qalay «sóylesedi»?». Juwap endi jánede keńirek: olar tek ǵana sóylespeydi, al biziń járdemimiz benen birge islesedi, reje dúzedi hám keleshekti jaratadı.
Bul keleshek óz-ózinen kelmeydi.
Studentler hám jaslar ushın: Data Science, programmalastırıw, fizika pánlerin tereń úyreniń. Keleshektiń 'Aytbay aǵaları' siz jaratqan algoritmlerden paydalanadı.
Isbilermenler ushın: Energiya kooperativlerin shólkemlestiriw, servis xızmetlerin jolǵa qoyıw imkaniyatların úyreniń. Bul — jańa hám úlken bazar.
Sebebi samal, quyash hám algoritmler — bul tek taza energiya haqqında emes. Bul — ekonomikalıq ǵárezsizlik, jańa jumıs orınları hám dúnya kartasında óz texnologiyalıq ornımızdı iyelew haqqında. Bul — sırtqı dereklerge ǵárezli bolıwdıń ornına, óz táǵdirimizdi ózimiz belgilew jolı. Hám eń áhmiyetlisi, bul — keleshek áwladlar ushın qaldıratuǵın eń jaqsı miyrasımız: taza, ǵárezsiz hám sheksiz energiya gilti.